KEDİLERDE GÖRÜLEN DAVRANIŞ PROBLEMLERİ VE TEDAVİSİ
Kaygılı, çekingen ya da agresif olan; mobilyaları tırmalama, kum kabı dışına idrar yapma gibi bizim “uygunsuz” olarak tanımladığımız davranışlar gösteren kedilerin bunları yapmalarının bir nedeni var! Uygunsuz davranışları kedinizin kişiliği ile özdeşleştirmeyin ve onları cezalandırmayın. Kedinizin fizyolojik ve davranışsal ihtiyaçları hakkında bilgi sahibi olarak onları daha iyi anlayabilir ve ev içerisinde olan ilişkinizi yıllarca sorun yaşamadan sürdürebilirsiniz.
Bu yazı kedi sahiplerinin evde en çok karşılaştığı davranışsal problemler üzerinedir ve bilgilendirme amaçlıdır. Eğer kedinizin bir davranış problemi olduğunu düşünüyorsanız ya da kediniz son zamanlarda alışık olmadığınız davranışlar sergiliyor ise hastanemize gelerek veteriner hekimlerimizden destek alabilirsiniz.
Kediler Nasıl Evcilleştiler?
Evcil kediler Kuzey Afrika’da evrimleştiler ve neolitik devrim sonrası evcilleşme sürecinde tahıl ambarlarını ve yiyecek depolarını kemirgenlerden korumak için onları beslemeye başladık. Dolayısıyla bugün hala vahşi doğada olduğu gibi güçlü avlanma içgüdülerine sahipler. Her gün kısa periyotlar halinde avlanma ritüellerini gerçekleştirirler. Hareket eden bir nesneyi, bir oyuncağı, bazen siz koridorda yürürken ayağınızı yakalayarak tatmin olurlar. Avını yiyormuş gibi gidip sizin koyduğunuz mamayı yerler, yalanarak temizlenirler ve son olarak uyurlar. Bu döngünün doğadaki ortamdan pek bir farkı yoktur. Eğer bu basit döngüyü hareketli bir oyuncak ile kedinizi oynatarak taklit ederseniz, onun davranışsal ihtiyaçlarının önemli bir kısmını tatmin etmiş olacaksınız.
Davranışsal ihtiyaçları karşılanmayan kediler kaygılı ve stresli kişilikler geliştirebilirler, özgüvenlerini kaybederek utangaç ve çekingen hale gelebilirler, takıntılı davranışlar sergileyebilirler.
Yüksekten Düşme Olgusunun Nedenleri
Günümüzde acil hekimliğinde sıkça karşılaştığımız yüksekten düşme vakalarının etiyolojisinde davranışsal ihtiyaçları yeterince karşılanmamış kediler önemli bir çoğunluğu oluşturur. Yüksekten düşmeler ciddi travmalar oluşturabilir, cerrahi müdahaleler gerektirebilir ve kedinizi kaybedebilirsiniz. Koruyucu hekimlik adına kazalar yaşanmadan önce düşmenin nedenleri üzerinde durmak ve çözüm yolları bulmak kaza sonrası hastanın stabilize edilmesinden çok daha az emek gerektirir.
Kedilerde Bölgeci Davranışlar & Kokunun Önemi
Kediler bölgeci (teritoryal) hayvanlardır ve kendi açılarından sınırları belli olan bir bölgeyi sahiplenirler, koku bırakarak diğer kedilere bu bölgenin kendilerine ait olduğunu işaret ederler. Bu durum kısırlaştırılmamış erkek kedilerde çoğunlukla çiftleşme hedefli olarak karşımıza çıkar. Evinizin duvarlarına idrar yapabilirler ve bu idrarın çok karakteristik bir kokusu vardır. Kedinizi kısırlaştırmak hem bu tür sorunlardan kurtulmanızı, hem de kedinizin sağlıklı ve uzun ömürlü olmasını sağlayacaktır. (Banfield Hayvan Hastanesi’nin 2013 Pet Sağlığı Raporu’nda kısırlaştırılmış erkek kedilerin diğerlerine göre %62 daha uzun yaşadığı paylaşılmıştır.) Nesneleri tırmalama ihtiyacı da koku bırakma ile ilgilidir. Tırmalama kedilerde doğal bir ihtiyaçtır ve baskılanamaz, tatmin edilmesi gerekir. Bu yüzden mobilyaları tırmaladığı için onu cezalandırmak yerine tırmalama tahtası almalı ve kediniz için bölgesel önemi olan bir konuma yerleştirmelisiniz.
Kedilerin Biyolojik Saati & Davranış Problemlerine Etkisi
Kedilerin en temel özelliklerinden biri de crepuscular olmaları, yani alacakaranlık kuşağında (gündoğumu ve gün batımı) aktif olmalarıdır. Doğada avladıkları hayvanlar bu saatlerde aktiftir ve kedilerde onları avlamak için bu saatlerde avlanırlar. Sabahın ilk saatlerinde yatağınıza gelip sizi uyandırması, bir odadan diğerine koşuşturması bu yüzdendir.
Yavru kedilerde sosyalizasyon dönemi
Hayvanların davranış problemlerinde belirleyici olan pek çok faktör vardır. Bunlar genetik, fizyolojik, çevresel, deneyim ve öğrenmeye (koşullanma) bağlı oluşabilir. Bebeklik döneminde kardeşler ile geçirilen zaman, sosyalizasyon döneminde maruz kalınan insan sayısı gibi kritik ayrıntılar kedinizin ilerleyen dönemlerde kişiliğinde belirleyici olacaktır. Yapılan çalışmalar 2-7 haftalık dönemde daha fazla insanla zaman geçiren kedilerin sıcakkanlı, oyuncu ve uysal olduklarını göstermiştir.
Saldırganlığın nedeni medikal bir rahatsızlık olabilir mi?
Beyin nörotransmitterlerinin ve bazı hormonların normal olmayan düzeyleri de agresyona ve stabil olmayan bir mental duruma yol açabilir. Örneğin kedilerde yaygın olarak görülen ve tiroid hormonlarının aşırı salgılanması ile oluşan Hipertiroidizm, hiperestezik ya da hiperaktif davranışların şekillenmesine neden olabilir.
Kedilerde Görülen Davranış Problemleri Başka Hastalıkların Habercisi Olabilir mi?
Kedinizin kaygılı ya da stresli olması medikal hastalıkların bir nedeni de olabilir. Örneğin kedilerde yaygın olarak görülen Feline İdiopatik Sistitis (FIC), yani idrar kesesinin enfeksiyöz ya da metabolik nedenlere bağlı olmayan inflamasyonu ve buna bağlı olarak gelişen Feline Üriner Sendrom (FUS) ya da Feline Alt Üriner Sistem Hastalığı (FLUTD) stresle ilişkilidir. Son günlerde evinizde bir değişiklik yapmış olabilirsiniz, ya da evinize bir misafiriniz gelmiş olabilir. Size normal gelen küçük değişiklikler kedinizin rutin hayatında alışık olmadığı bir deneyim olabilir. Kedilerin rutini seven hayvanlar olduklarını, ilişkinizin kediniz açısından öngörülebilir ve stabil olması gerektiğini ve onların hayatında herhangi bir değişiklik yapmanız gerektiğinde bu süreci aşamalı olarak yürütmeniz gerektiğini unutmamalısınız.
Davranış Probleminin Sebebi Kedinizin Geçmişte Yaşadığı Travmalar Olabilir.
Kedinizi yetişkin olarak sokaktan sahiplenmiş olabilirsiniz. Sokaklar öngörülebilir olmayan, her an bir kazanın yaşanabileceği, başka bir hayvan tarafından saldırıya uğranabilecek, beslenme kaynakları açısından rekabetin olduğu, pek çok kedi için kaygı verici ve travmatize edici ortamlardır. Sokakta zaman geçirmiş kedilerin eve adapte olmaları için zamana ihtiyaçları olacaktır. Evde sürekli saklanan, kaygılı, iştahsız, oyuna yönelik isteği olmayan kediniz travma sonrası stres bozukluğu ile mücadele ediyor olabilir.
Evinizi kedinizin davranışsal ihtiyaçlarını düşünerek organize etmiş olmanız yeterli olmayabilir ve kediniz medikal tedaviye ihtiyaç duyabilir. Veteriner hekiminize muayene için geldiğinizde, “Kedinizi ne zaman ve nereden sahiplendiniz, size veya başka insanlara yönelik agresyon gösteriyor mu, başka evcil hayvanınız var mı ve kedinizle olan ilişkisi nasıl, aşırı yalanma vb. davranışlar sergiliyor mu, uygunsuz yerlere idrar yapıyor mu, koltukların altına saklanıyor mu?” gibi pek çok soruyla karşılaşabilirsiniz. Davranış problemlerinin tanısı ayrıntılı bir anamnez gerektirir ve tedavi süreci uzun zaman alacaktır. Veteriner hekiminiz ile kuracağınız sağlıklı bir iletişimle tüm bu sorunlar tedavi edilebilir ve kedinizle uzun yıllar birlikte yaşayabiirsiniz.
Veteriner Hekim Hüseyin Burak
